Στ. Ανατολίτης: Αυτοί που ανησυχούν για την πολιτική ορθότητα είναι αυτοί που κάνουν προσβλητική κωμωδία
Λίγες έννοιες έχουν δεχτεί τόση πολεμική στον δημόσιο λόγο όση η πολιτική ορθότητα, που συχνά δαιμονοποιείται ως μείζων περιορισμός στην ελεύθερη έκφραση, ιδιαίτερα στην κωμωδία.
Διάψευση αυτής της άποψης αποτελεί η κωμωδία του Στέλιου Ανατολίτη, ενός νέου stand-up κωμικού, που μπορεί να κάνει το κοινό του να ξεκαρδιστεί στα γέλια, μένοντας όμως στα πλαίσια της πολιτικής ορθότητας. Ταυτόχρονα, καταφέρνει να αποσπάσει το γέλιο των θεατών διακωμωδώντας δυσάρεστες πτυχές της σύγχρονης ζωής, κάτι που κάνει το χιούμορ του προσιτό και ανθρώπινο. Ένα μεγάλο μερίδιο του κοινού του το κέρδισε μέσω του You Tube, όπου στα βίντεό του συχνά αποδομεί με εύστοχο και αιχμηρό λόγο ιστορίες καθημερινής παράκρουσης.
Ο Στέλιος Ανατολίτης βρέθηκε στα Γιάννενα το βράδυ της Πέμπτης για να παρουσιάσει το υλικό που θα αποτελέσει τη νέα του παράσταση κι έτσι είχαμε την ευκαιρία να τον συναντήσουμε και να συζητήσουμε για την πολιτική ορθότητα, για τη λογοκρισία στην κωμωδία αλλά και για τον άνθρωπο πίσω από τον κωμικό.
– Χθες ήσουν στην Καλαμάτα, σήμερα στα Γιάννενα, αύριο στην Κέρκυρα και πάει λέγοντας. Είναι η κατάρα του stand-up κωμικού να βρίσκεται συνεχώς στον δρόμο;
Ωραία ερώτηση. Δεν ξέρω, μάλλον είναι. Το κάνω αυτό από το 2014 με ένα μικρό διάλλειμα το 2017. Πρέπει να βγαίνεις στο δρόμο, πρέπει να πηγαίνεις παντού. Αφενός για να σε μάθουν, αφετέρου επειδή από κάποιο σημείο και μετά σε ζητάνε κιόλας και αυτό είναι τέλειο -αν καταφέρεις να φτάσεις στο σημείο να αντέχεις. Ας πούμε ότι εγώ σήμερα σηκώθηκα στις 7 για να πάω από την Καλαμάτα στην Πάτρα και από εκεί στα Γιάννενα και για αυτά τα 200 χιλιόμετρα χρειάστηκα πέντε ώρες. Αν μπορείς να ανταπεξέλθεις σε αυτό, τότε είναι εντάξει. Πάντως το ΚΤΕΛ, ή το τρένο ή το όποιο μέσο είναι ουσιαστικά ο χρόνος που έχεις για να κοιμηθείς και να δουλέψεις.
– Ακούγεται σκληρό.
Εντάξει δεν είμαστε κι ανθρακωρύχοι. Είναι μέσα στο πλαίσιο της δουλειάς.
– Πολλοί κωμικοί θεωρούν την πολιτική ορθότητα εμπόδιο στην ελεύθερη έκφραση. Νομίζω πως δεν συγκαταλέγεσαι ανάμεσά τους.
Όχι δεν είμαι και θα κάνω κι ένα βίντεο γι’ αυτό. Υπάρχουν πολλά προβλήματα που προκύπτουν από αυτό. Το μεγάλο είναι ότι εμείς διαβάζουμε τη δική μας κοινωνία με τους όρους της Αμερικής, η οποία έχει πάρα πολλά προβλήματα, όσον αφορά την ελευθερία του λόγου. Είναι δηλαδή μια πάρα πολύ ελεύθερη χώρα, τόσο ελεύθερη που έχουν φωνή και οι κακοποιητικοί άνθρωποι. Είναι μία χώρα, που έχει πάρα πολλά άκρα, πάρα πολλούς άστεγους, πάρα πολλούς φυλακισμένους, το 20% δεν μιλάει αγγλικά. Οπότε αυτές τις κρίσεις που ίσως βιώσει η Ευρώπη, σε μικρότερο μάλλον βαθμό τώρα με το προσφυγικό, τις βιώνουν πολύ διαφορετικά.
Το ζήτημα της πολιτικής ορθότητας, αν το ψάξεις από την αρχή της ιστορίας σε κείμενα του κουμουνιστικού κόμματος, σημαίνει πως όταν κάποιος μιλάει δημόσια για το κόμμα πρέπει να είναι πολιτικά ορθός, εννοώντας να ακολουθεί τη γραμμή του κόμματος προς τα έξω, ακόμα κι αν μέσα στο κόμμα διαφωνεί. Αργότερα το πήρε η δεξιά παράταξη και είπε ότι η πολιτική ορθότητα είναι αυτό που χρησιμοποιούν τα αριστερά κόμματα για να καταστρέφουν την ελευθερία του λόγου. Οπότε ξεκινάει από ένα πολιτικό ζήτημα και από μια άμυνα που έχουν οι πολιτικοί μεταξύ τους για να μπορούν να «τη λένε» ο ένας στον άλλο και αυτό μετά μεταφέρεται στην κοινωνία.
Στην Ελλάδα δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι έχουμε κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα με την πολιτική ορθότητα όταν βγαίνει π.χ. δημοσιογράφος και λέει «εγώ δε θέλω να βλέπω χοντρές στο δρόμο». Ή για παράδειγμα σήμερα που εκσπερμάτισε ένας άνθρωπος στην πλάτη μιας κοπέλας και έκαναν χαβά σε πρωινή εκπομπή. Η πολιτική ορθότητα όλα αυτά τα διαλύει. Υπάρχουν κοινωνικά πολίτες δύο ταχυτήτων. Είναι αυτοί που θέλουν κάτι πιο περιεκτικό σαν μορφή κοινωνίας και αυτοί που θέλουν κάτι πιο συντηρητικό και αυτές οι δύο φωνές διατηρούν τις απόψεις τους πάρα πολύ ισχυρά χωρίς ποτέ να δίνουν την ευκαιρία για αναμόχλευση ιδεών και χωρίς ποτέ να γίνεται παραγωγικός διάλογος, με αποτέλεσμα να μην έχει κανείς ιδέα τι είναι η πολιτική ορθότητα και πώς μπορεί να επηρεάσει. Ούτε φυσικά τι μπορείς να κάνεις στην κωμωδία με αυτό. Αυτοί που ανησυχούν για την πολιτική ορθότητα είναι αυτοί που κάνουν προσβλητική κωμωδία.
– Η πολιτική ορθότητα δεν είναι μάλλον τόσο νέα όσο θέλουμε να πιστεύουμε. Για παράδειγμα, ο Κικέρωνας υποστήριζε πως στο δημόσιο λόγο δεν μπορεί κανείς να διακωμωδήσει τη δυστυχία των ανθρώπων, όταν δεν ευθύνονται οι ίδιοι για αυτή.
Πράγματι. Αυτό εμείς στην κωμωδία το λέμε punching down, γιατί το σημείο που γίνεται το αστείο το λέμε punchline. Οπότε κάνεις punching up ή punching down. Κάνουμε punching up στους πιο δυνατούς ή punching down στους πιο αδύναμους. Θεωρητικά «απαγορεύεται» να κάνεις punching down γιατί ποτέ δεν ξέρεις πώς το «κάτω» είναι εκεί που είναι και για ποιο λόγο.
– Για τους λογοτέχνες λέγεται ότι μπορούν να λογοκρίνουν τις λέξεις αλλά όχι τα θέματά τους. Θα μπορούσε να ισχύσει αυτό και για τους κωμικούς;
Πιστεύω πως ναι. Βέβαια εξαρτάται, γιατί η στιγμή που κάνεις κωμωδία με τη στιγμή που κάνεις κατήχηση διαχωρίζεται από μια πολύ λεπτή γραμμή. Θα έπρεπε να μπορούμε να πιάνουμε όλα τα θέματα γιατί ποτέ δεν ξέρεις τι θα βγει από αυτό. Εγώ για θέματα πιάνω τον θάνατο, πιάνω την κατάθλιψη, και βλέπω ότι το κοινό κλειδώνει, όχι επειδή είναι κακό κοινό αλλά επειδή φοβάται. Τα περισσότερα θέματα δεν τα πιάνουμε επειδή κάτι φοβόμαστε. Κι αν μπορούμε μέσα από την κωμωδία να σταματήσουμε να φοβόμαστε, τότε αυτό μόνο καλό μπορεί να είναι.
– Συχνά μέσα από τα κείμενά σου φανερώνεις τις πεποιθήσεις σου για την πολιτική, τη θρησκεία και την κοινωνία. Σε προβληματίζει το ότι μπορεί να γίνεσαι δυσάρεστος σε μερίδα του κοινού;
Μπορεί να γίνομαι δυσάρεστος αλλά δεν με νοιάζει ιδιαίτερα γιατί δεν κάνω προσηλυτισμό ή κατήχηση. Αυτό που κάνω εγώ είναι αυτό που είμαι εγώ. Τυχαίνει να είμαι αυτός ο άνθρωπος. Ποτέ δεν θα φέρω σε δύσκολη θέση κάποιον συγκεκριμένα για τα πιστεύω του εκτός κι αν είναι πολύ συγκεκριμένα πιστεύω, αν τα πιστεύω του ουσιαστικά είναι καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεν μπορούμε να είμαστε όλοι ευχαριστημένοι, δεν μπορούμε όλοι να συμφωνούμε σε όλα. Εδώ θα ήθελα να κάνω μια μικρή επισήμανση: δεν μπορείς να διαφωνείς με γεγονότα. Δεν μπορείς να διαφωνείς με τα εμβόλια για παράδειγμα, δεν έχεις το δικαίωμα να διαφωνήσεις εκτός κι αν είσαι ο άνθρωπος ο οποίος τα φτιάχνει.
– Ενίοτε κάνεις βίντεο στο κανάλι σου στο You Tube στα οποία μιλάς για πιο «σοβαρά» ζητήματα, σε μια προσπάθεια να ευαισθητοποιήσεις το κοινό απέναντι σε κοινωνικά περιθωριοποιημένες ομάδες ανθρώπων. Πόσο επίφοβο είναι για έναν κωμικό να αποβάλλει τον ρόλο με τον οποίο έχει συστηθεί στο κοινό του;
Εγώ το έκανα με το να ανεβάσω την παράστασή μου, επειδή πάρα πολλοί πίστευαν ότι δεν μπορώ να κάνω κωμωδία με βάση τα θέματα που πιάνω, κι όταν είδαν την παράσταση απλά άλλαξαν γνώμη. Μπορούμε να έχουμε πολλούς ρόλους σαν άνθρωποι. Τα βίντεο που κάνω δεν τα κάνω για να ευαισθητοποιήσω κάποιον, τα κάνω γιατί εγώ αλλιώς θα σκάσω. Θα τα σταματήσω όμως επειδή έχω βαρεθεί τον πόλεμο και την λεκτική κακοποίηση στα σχόλια, θα κάνω άλλου τύπου βίντεο. Ένας δεύτερος λόγος που θα τα σταματήσω είναι επειδή συζητάω για πράγματα που έχουν τελειώσει για μένα εδώ και 15 χρόνια. Δεν χρειάζεται να κάνω βουτιά σε κάτι που για μένα έχει τελειώσει, πρέπει να στραφώ αλλού για να εξελιχθώ.
– Γράφεις κείμενα για τις παραστάσεις σου, ανεβάζεις συχνά βίντεο και podcast στο You Tube, πρόσφατα εξέδωσες το πρώτο σου βιβλίο. Τα επόμενά σου βήματα ποια θα είναι; Θα σε δούμε μήπως στο εξώφυλλο κάποιου CD;
Εξώφυλλο CD; Ποιος θα μου το προτείνει αυτό; Δεν νομίζω ότι κάνουν τα μούτρα μου για εξώφυλλο CD. Αν θέλουν μεγάλες πλάτες με κοιλίτσα, μπορεί να το κάνω (γελάει). Λοιπόν, γράφω μια καινούργια παράσταση, σε αυτό το tour τη δοκιμάζω και θα παιχτεί στην Αθήνα. Θα ήθελα να πάει μέχρι το επόμενο καλοκαίρι και να μαγνητοσκοπηθεί. Θα συνεχίσουν τα podcast, θα ήθελα να τελειώσω την εκπομπή «Τα νεύρα μου» και να κάνω κάτι άλλο στο You Tube.
Ευχαριστώ.
Κι εγώ.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΕΛΕΝΗ ΜΑΚΡΟΓΙΑΝΝΗ
