Σε εξέλιξη και με σημαντικά ευρήματα το ανασκαφικό πρόγραμμα στο λόφο της Δουρούτης
Ο λόφος της Δουρούτης σε υψόμετρο 80 περίπου μ. πάνω από την επιφάνεια της λίμνης Παμβώτιδας βρίσκεται στις δυτικές παρυφές του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων εντός των ορίων της Πανεπιστημιούπολης του Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων.
Εκεί, σε αυτόν τον ενεργειακό χώρο, το τελευταίο διάστημα βρίσκονται σε εξέλιξη σημαντικές αρχαιολογικές ανασκαφές που αναμένεται να φέρουν στο φως δεδομένα και ευρήματα που θα αλλάξουν πολλά από όσα γνωρίζουμε για την ιστορία του λεκανοπεδίου, όπου η λίμνη έτρεφε τα πάντα, όπως λέει το όνομά της.
Η χαράδρα «Μεγάλο Λαγκάδι» μεταξύ των δυο λόφων αποτελούσε πιθανόν φυσική δίοδο από το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων προς την κοιλάδα της Δωδώνης, όπου το πάνσεπτο ιερό και το διάσημο μαντείο.
Σε εξέλιξη το πενταετές ανασκαφικό πρόγραμμα
Με ομόφωνη θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (10.05.2021), ο Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ανέλαβε τη διενέργεια πενταετούς ανασκαφικού προγράμματος μέχρι το 2026 στο λόφο της Δουρούτης εντός του Πανεπιστημιακού campus υπό τη διεύθυνση των καθηγητών Ανδρέα Βλαχόπουλου, Αλεξάνδρας Αλεξανδρίδου και Κλεοπάτρας Καθάριου.
Το καλοκαίρι του 2022 ξεκίνησαν οι εργασίες που είχαν διερευνητικό αρχικά χαρακτήρα και επικεντρώθηκαν στον καθαρισμό του σημαντικού νεκροταφείου των πρώτων ανασκαφών.
«Η συνέχιση της συστηματικής ανασκαφής στη Δουρούτη έχει ερευνητικούς-αρχαιολογικούς και εκπαιδευτικούς στόχους, επιδιώκοντας να συνδυάσει τη διερεύνηση της σημαντικής αρχαίας θέσης με την εκπαίδευση των φοιτητών της κατεύθυνσης Αρχαιολογίας του Τμήματος. Στις εργασίες συμμετέχουν προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές του Τμήματός μας στο πλαίσιο της εκπαίδευσής τους στο πεδίο, σε συνδυασμό με το προσφερόμενο από τον Τομέα Αρχαιολογίας μάθημα «Ανασκαφική-Αρχαιολογία πεδίου στην Ήπειρο», τονίζει, μεταξύ άλλων ο κ. Βλαχόπουλος που με την σημαντική βοήθειά του μπήκαμε στον χώρο και μας μίλησε για την σημασία και για τα ευρήματα που ήρθαν στο φως, αλλά και για την συνέχεια που με ενδιαφέρον αναμένουμε. «Είμαστε στην αρχή…», λέει χαρακτηριστικά δείχνοντας πόσο μεγάλη σημασία έχει ο χώρος αυτός αλλά και οι εργασίες που διενεργούνται.
Ο Ανδρέας Βλαχόπουλος, αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, έχει συνδέσει αρκετά χρόνια της ζωής του με την έρευνα του πεδίου, εποπτεύοντας ανασκαφές σημαντικές στην Αστυπάλαια, στη Νάξο, στην Επίδαυρο, στη Μεσσηνία και τη Σαντορίνη.
Ο τρόπος που περιγράφει την ανασκαφή, σε κάνει να αισθάνεσαι κομμάτι αυτής της σημαντικής προσπάθειας. Πάθος που αναμφισβήτητα μεταλαμπαδεύει και στους φοιτητές του τμήματος.
Ο λόφος έχει μακρά ιστορία
Η πρωιμότερη δραστηριότητα ανάγεται στον 13ο αιώνα π.Χ. και την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, και εκτείνεται στους ιστορικούς χρόνους, από το τέλος του 8ου έως και τον 4ο αιώνα π.Χ. Μεγάλο μέρος αυτής της διαχρονίας στην κατοίκηση τεκμηριώνεται από το πλούσιο νεκροταφείο που ανασκάφηκε στους πρόποδες της Δουρούτης.
Το νεκροταφείο των πρώιμων χριστιανικών χρόνων υποδεικνύει τη χρήση του λόφου την περίοδο εκείνη, και χρονικά ακολουθείται από τα μεταβυζαντινά μνημεία (Μονές Αγίου Γεωργίου και Αγίας Παρασκευής). Τέλος, στην κορυφή του λόφου της Δουρούτης εντοπίζονται οχυρώσεις της περιόδου της Τουρκοκρατίας.
Μετά τον εντοπισμό τάφου της Ύστερης Εποχής του Χαλκού εντός της χαράδρας Μεγάλο Λαγκάδι το 1965 από το Σωτήριο Δάκαρη, τα όσα ήρθαν στο φως το 1976 με τη διάνοιξη αποστραγγιστικής τάφρου στην έξοδο της χαράδρας στο πλαίσιο των έργων διαμόρφωσης του αδόμητου τότε χώρου της Πανεπιστημιούπολης ενέταξαν πλέον δυναμικά τη θέση στον αρχαιολογικό χάρτη του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων.
Εκτός των καταλοίπων του Βορείου και Νοτίου συγκροτήματος, σε οικισμό της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου πιθανό να ανήκουν τα αποσπασματικά θεμέλια που εντοπίστηκαν επιφανειακά, δίπλα ακριβώς στην περίφραξη κατά μήκος του βόρειου ορίου της Πανεπιστημιούπολης.
Περίπου 200 μ. δυτικά του νεκροταφείου, στις βορειοανατολικές υπώρειες του λόφου της Δουρούτης, αποκαλύφθηκαν δύο συγκροτήματα με κατασκευές κυκλικής και ορθογώνιας κάτοψης που αρχικά θεωρήθηκαν τμήματα οικισμού, μετά την πρόοδο όμως των ερευνών αποδόθηκαν σε ιερό Δήμητρας.
Το Βόρειο Συγκρότημα που καταλαμβάνει τη βόρεια παρυφή του ανατολικού άκρου της χαράδρας Μεγάλο Λαγκάδι αποτελείται από κυκλικό κτίριο διαμέτρου 10.50 μ. που σχηματίζεται από δύο ομόκεντρους κυκλικούς τοίχους και χρονολογείται στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ.
Στο εσωτερικό του εντοπίστηκε τετράγωνη εστία-βωμός και κενός κυκλικός λάκκος, που κατά την ανασκαφέα Ιωάννα Ανδρέου, τότε Έφορο των Αρχαιοτήτων στα Ιωάννινα, παραπέμπουν σε Θεσμοφόριο ιερό αφιερωμένο στη χθόνια λατρεία της Δήμητρας. Νότια του Βόρειου και βορειοανατολικά της μονής της Δουρούτης, ήρθε στο φως το Νότιο Συγκρότημα στη θέση «Αλώνι του Δεσπότη».
Ο κυκλικής κάτοψης πλακοστρωμένος χώρος, διαμέτρου 15 μ., εν μέρει κατεστραμμένος, είχε κατασκευαστεί στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., όπως και τα κτίσματα του βόρειου συγκροτήματος, και κατά την ανασκαφέα πιθανότατα ταυτίζεται με αλώνι, δηλαδή την αρχαία Άλω που συνδεόταν με τα Αλώα (εορτές σποράς), αφιερωμένα στη Δήμητρα και τον Διόνυσο.
Σε απόσταση 30 μ. νότια του πλακόστρωτου ερευνήθηκαν τα σχεδόν επιφανειακά αλλά σε πλήρη κάτοψη θεμέλια ορθογώνιου κτίσματος που διαιρείται εσωτερικά σε δύο ανισομεγέθεις χώρους, ο μικρότερος από τους οποίους απέδωσε εστίες, κάρβουνα και οστά ζώων, πιθανότατα σχετιζόμενα με τα δρώμενα των τελετουργικών εστιάσεων-συμποσίων που πραγματοποιούνταν στα ιερά.
Μια εκτεταμένη νεκρόπολη 140 ταφών που χρονολογούνται από τον 7ο έως και το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. ανασκάφηκε στις υπώρειες του λόφου, δυτικά από τα Τμήματα Φυσικής και Χημείας σήμερα.
Οι ταφές – τόσο μεμονωμένες όσο και σε συστάδες – ήταν πυκνά κατανεμημένοι. Διερευνήθηκαν λάκκοι καλυμμένοι με λιθοσωρό ή με λίθινες πλάκες, κιβωτιόσχημοι και κεραμοσκεπείς τάφοι, παιδικοί εγχυτρισμοί, ταφές σε πίθους, ανακομιδές (δηλαδή διευθετήσεις παλαιότερων ταφών) και ελάχιστες δευτερογενείς καύσεις. Οι ταφές – ιδιαίτερα του 6ου και 5ου αιώνα – απέδωσαν μεγάλο αριθμό ευρημάτων κυρίως χάλκινων και σιδερένιων αντικειμένων, αλλά και ποσότητες εγχώριας και εισηγμένης κεραμικής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν πολλά χάλκινα ευρήματα, μεταξύ τους ακέραιο αρχαϊκό κράνος με εγχάρακτη διακόσμηση εντός του οποίου είχε τοποθετηθεί ο σκελετός βρέφους.
Εκτός των καταλοίπων του Βορείου και Νοτίου συγκροτήματος, σε οικισμό της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου (αρχές 1ης χιλιετίας π.Χ.) πιθανό να ανήκουν τα αποσπασματικά θεμέλια που εντοπίστηκαν επιφανειακά σε απόσταση 150-200 μ. βορειοανατολικά του Βόρειου Συγκροτήματος, δίπλα ακριβώς στην περίφραξη κατά μήκος του βόρειου ορίου της Πανεπιστημιούπολης.
«Χώρος γνώσης και αισθητικής αγαλλίασης»
Οι ανασκαφές του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων συνεχίζουν και ολοκληρώνουν ένα οραματικό αρχαιολογικό πρόγραμμα, που είχε ξεκινήσει η Ιωάννα Ανδρέου, σήμερα επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων, και είχε εξελιχθεί σε συστηματική ανασκαφή με τη συνεργασία της τότε καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο κας Κωνσταντίνας Γραβάνη.
Οι δύο αρχαιολόγοι βρέθηκαν από την πρώτη στιγμή στο πλευρό των τριών διευθυντών της νέας έρευνας, αλλά και κοντά στους τελειόφοιτους φοιτητές που δοκιμάστηκαν στην απαιτητική ανασκαφική διαδικασία, με όλα τα πλεονεκτήματα της ψηφιακής τεχνολογίας στη διάθεσή τους. Η κα Ανδρέου, επιπλέον, προσέφερε ανοικτή διάλεξη και τιμήθηκε από την Πρύτανη του Ιδρύματος, καθηγήτρια Άννα Μπατιστάτου. Το Πανεπιστήμιο, όπως και η Περιφέρεια Ηπείρου, επιχορηγούν γενναιόδωρα την έρευνα, την οποία πλαισιώνουν δεκάδες ειδικοί συνεργάτες.
Σκοπός της νέας Πανεπιστημιακής Ανασκαφής είναι να συνεχιστεί η έρευνα γύρω από το Θεσμοφόριο, να λυθούν ζητήματα της έκτασης του αρχαίου ιερού, αλλά και του νεκροταφείου, και τα αρχαία μνημεία, σωστά τεκμηριωμένα και αποκατεστημένα, να ενοποιηθούν σε έναν επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, που θα είναι χώρος γνώσης, εκπαίδευσης και αισθητικής αγαλλίασης για τους φοιτητές και την πόλη.
ΡΕΠΟΡΤΑΖ: ΕΛΕΝΑ ΣΤΑΜΟΥ
